Tôm Tốt, Tôm Xấu: Tôm Của Bạn Không Có Thuốc Kháng Sinh? (Phần 2)

Tiếp nối phần 1 về tác động môi trường của nuôi tôm, bài viết này sẽ tập trung vào nguy cơ kháng thuốc kháng sinh (AMR) do sử dụng kháng sinh quá mức và không hợp lý trong ngành nuôi tôm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Liệu chúng ta có thể sử dụng kháng sinh một cách có trách nhiệm trong hoạt động nuôi tôm ở Việt Nam và hướng tới giảm việc sử dụng kháng sinh hay không?

Hãy xem Phần 1 nơi chúng ta thảo luận về tác động môi trường của việc nuôi tôm. (Đọc nó ở đây)

Ai có thể ngờ rằng loại thuốc kháng sinh tự nhiên đầu tiên trên thế giới lại được phát hiện một cách tình cờ cách đây gần một thế kỷ?

Câu chuyện về Penicillin bắt đầu từ một sự cố tưởng chừng như bình thường trong phòng thí nghiệm. Ngài Alexander Fleming, một kỹ thuật viên phòng thí nghiệm nổi tiếng với tính cách lơ đễnh, đã vô tình để quên một đĩa petri chứa vi khuẩn Staphylococcus. Khi quay trở lại phòng thí nghiệm, ông ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng một loại nấm mốc đã mọc trên đĩa petri. Loại nấm mốc này đã ức chế sự phát triển của tụ cầu khuẩn và dẫn tới việc phát hiện ra Penicillin, một trong những loại kháng sinh đầu tiên trên thế giới.

Thuốc kháng sinh: Tốt, Xấu và Không cần thiết

Kể từ khi được phát hiện vào năm 1928, Penicillin đã cách mạng hóa nền y học hiện đại, góp phần cứu sống và kéo dài tuổi thọ con người một cách đáng kể.

Tuy nhiên, vai trò của thuốc kháng sinh không chỉ giới hạn trong điều trị cho người. Thuốc kháng sinh còn được sử dụng rộng rãi trong ngành chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản với mục đích phòng ngừa nhiễm trùng và thúc đẩy tăng trưởng. Ước tính, 73% lượng thuốc kháng sinh bán ra toàn cầu được sử dụng cho động vật nuôi làm thực phẩm. Việc sử dụng thuốc kháng sinh trong chăn nuôi được cho là mang lại lợi ích cho sức khỏe vật nuôi, nâng cao năng suất và lợi nhuận cho người chăn nuôi.

Tin xấu là việc lạm dụng chúng đã dẫn đến tỷ lệ kháng kháng sinh (AMR) đáng báo động. Điều này xảy ra khi mầm bệnh có cơ chế kháng thuốc mới và không còn phản ứng với thuốc, khiến việc điều trị bệnh nhiễm trùng trở nên khó khăn hơn và làm tăng sự lây lan của bệnh tật.

Thuốc kháng sinh từng được ca ngợi như “loại thuốc kỳ diệu” cứu sống hàng triệu người khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc kháng sinh trong nhiều thập kỷ qua đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: kháng thuốc kháng sinh (AMR). Người ta ước tính rằng 10 triệu người trên toàn cầu sẽ chết vì nhiễm trùng kháng thuốc vào năm 2050. AMR hiện được coi là một trong những thách thức sức khỏe cộng đồng lớn nhất đối với nhân loại và động vật.

Sử dụng kháng sinh trong nuôi tôm

Ngành nuôi tôm tập trung chủ yếu ở các nước thu nhập thấp và trung bình, nơi người nuôi tôm đang vật lộn để thoát khỏi vòng xoáy bùng nổ và phá sản. Trong nhiều thập kỷ qua, kháng sinh đã được sử dụng trong nuôi tôm để điều trị bệnh, phòng ngừa và thúc đẩy tăng trưởng.

Tuy nhiên, ở hầu hết các quốc gia sản xuất tôm, việc sử dụng thuốc kháng sinh vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ. Thuốc kháng sinh rất dễ mua và có thể mua không cần kê đơn của bác sĩ thú y, dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh và chất lượng thuốc bị ảnh hưởng. Thêm vào đó, người nuôi tôm thường thiếu hụt các giải pháp thay thế hiệu quả cho thuốc kháng sinh để đảm bảo thu hoạch.

Một nghiên cứu tại Việt Nam báo cáo rằng 24% trong số 360 trang trại nuôi tôm ở 7 tỉnh được báo cáo sử dụng kháng sinh. 83% số lượng trang trại sử dụng kháng sinh để điều trị tôm bị bệnh, còn lại sử dụng kháng sinh để phòng bệnh. Nhiều người trong số những nông dân này dựa vào lời khuyên từ những người nông dân, nhà cung cấp hoặc nhà cung cấp thuốc và mua thuốc kháng sinh từ các nguồn không được quản lý mà không có sự giám sát của bác sĩ thú y. Việc buôn bán thuốc kháng sinh không kê đơn được xác định là yếu tố chính góp phần làm gia tăng tình trạng kháng kháng sinh (AMR) ở Việt Nam. Người nuôi tôm thường không nắm rõ liều lượng, thời gian ngừng sử dụng và tác dụng phụ của thuốc, dẫn đến sử dụng sai cách.

Việc sử dụng thuốc kháng sinh liên tục và không đúng cách khiến vi khuẩn có thời gian thích nghi và phát triển khả năng kháng thuốc, dẫn đến khó khăn trong điều trị bệnh và gia tăng tỷ lệ tử vong do nhiễm trùng. Tôm sẽ không phát triển các kháng thể lâu dài có thể ngăn ngừa nhiễm trùng trong tương lai, khiến tôm dễ bị nhiễm mầm bệnh hơn. Tỷ lệ sống của tôm thường đòi hỏi nhu cầu lớn hơn về phương pháp điều trị bằng kháng sinh.

Sự nguy hiểm của AMR

Ngành nuôi tôm Việt Nam chủ yếu dựa vào các hộ gia đình nhỏ lẻ, với nhiều ao nuôi nằm gần khu dân cư. Điều này tiềm ẩn nguy cơ lây lan vi khuẩn kháng thuốc (AMR) do tiếp xúc trực tiếp và gián tiếp. Ví dụ, chất thải chưa qua xử lý từ các trang trại nuôi tôm thường được thải vào môi trường nước địa phương, trở thành ổ chứa mầm bệnh kháng thuốc. Nông dân làm việc trong ao có thể tiếp xúc trực tiếp với vi khuẩn kháng thuốc (ví dụ: qua vết cắt hoặc trầy xước da). Vi khuẩn kháng thuốc cũng có thể được truyền sang người từ việc tiêu thụ tôm bị ảnh hưởng. Khi vi khuẩn kháng thuốc xâm nhập vào ruột của chúng ta và gây nhiễm trùng do vi khuẩn truyền qua thực phẩm, các loại thuốc kháng sinh từng có tác dụng với chúng có thể không còn tác dụng nữa. Hơn nữa, khả năng kháng thuốc cũng có thể được truyền sang các vi khuẩn khác, chẳng hạn như những vi khuẩn gây bệnh thông thường ở người. Điều này có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và thậm chí dẫn đến tử vong.

Việc sử dụng kháng sinh không phù hợp hoặc quá mức trong nuôi tôm có thể gây ra rủi ro lớn cho việc phổ biến AMR trên toàn cầu và lây lan nhanh chóng dịch bệnh. Là nước sản xuất tôm lớn xuất khẩu số lượng lớn tôm ra thế giới, uy tín của tôm Việt Nam đang bị đe dọa.

Tôm nuôi bằng kháng sinh có nguy cơ bị mang tiếng xấu ở nước ngoài và trong nước

Mỹ là thị trường xuất khẩu tôm lớn nhất của Việt Nam, chiếm tới 20% tổng lượng tôm xuất khẩu. Tuy nhiên, thị trường này lại có yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng tôm, đặc biệt là việc cấm sử dụng kháng sinh trong nuôi tôm. Việc sử dụng kháng sinh trong tôm nuôi ở Việt Nam có thể dẫn đến lệnh cấm xuất khẩu và có nguy cơ bị xếp vào mức ‘Nên tránh’. Tệ hơn nữa, trong khi tôm chất lượng tốt được xuất khẩu thì tôm nhiễm kháng sinh lại có thể tràn vào thị trường nội địa.

Sử dụng kháng sinh có trách nhiệm trong nuôi tôm

Những lo ngại xung quanh việc sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản là có cơ sở, nhưng điều đó không có nghĩa là kháng sinh có hại. Khi được sử dụng hợp lý và có trách nhiệm, kháng sinh là công cụ hiệu quả để điều trị bệnh và bảo vệ sức khỏe cho tôm. Sử dụng kháng sinh mà không có chẩn đoán là hành vi vô trách nhiệm. Thuốc kháng sinh là loại thuốc có giá trị và cần nâng cao nhận thức hơn về cách sử dụng chúng để điều trị với số lượng ít nhất khi cần thiết. Điều này đòi hỏi phải xác định các bên liên quan như chuyên gia y tế, thú y, chính phủ, nông dân, giới truyền thông và người tiêu dùng; và xây dựng các hướng dẫn về sử dụng kháng sinh có trách nhiệm, bao gồm cả biện pháp kỷ luật để giảm thiểu việc lạm dụng kháng sinh trong nuôi tôm.

Có lẽ giải pháp thay thế tốt hơn cho việc sử dụng kháng sinh để quản lý bệnh là giải quyết các nguyên nhân cơ bản gây bệnh có thể đe dọa đến tỷ lệ sống của tôm. Nhiều bệnh có liên quan đến stress, tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh dễ dàng tấn công tôm có hệ miễn dịch yếu. Duy trì môi trường ao nuôi sạch sẽ và hợp vệ sinh, đồng thời giữ nhiệt độ nước và độ mặn ổn định có thể làm giảm căng thẳng cho tôm. Các biện pháp như vậy có thể kiểm soát gánh nặng mầm bệnh và giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh.

RYNAN cung cấp Hệ thống quản lý nuôi trồng thủy sản IOT tích hợp giúp nông dân quản lý việc phát hiện sớm bệnh thông qua việc chụp, thu thập và phân tích dữ liệu thực địa bằng Trí tuệ nhân tạo (AI).

Theo Jillian Wong

Nguồn: https://rynanaquaculture.com/blog/good-shrimp-bad-shrimp-part-2

Biên dịch: Nguyễn Thị Quyên – Tôm Giống Gia Hóa Bình Minh

TÔM GIỐNG GIA HÓA – CHÌA KHÓA THÀNH CÔNG

Xem thêm:

• Dữ Liệu, AI Và Bán Lẻ Hải Sản
• Mối Liên Hệ Và Xác Định Các Yếu Tố Động Lực Chất Lượng Nước Trong Ao Nuôi Tôm Thẻ Chân Trắng Trong Hệ Thống Nuôi Trồng Thủy Sản Nhiệt Đới Thân Thiện Với Môi Trường
• Tác Động Của Probiotic Nitrat Hóa Đến Sự Phát Triển Quần Thể Vi Khuẩn Gây Bệnh Vibrio sp. Và Khí Nitơ Độc Hại Trong Môi Trường Nuôi Tôm Biển Trong Điều Kiện Phòng Thí Nghiệm