English
Ngành nuôi tôm toàn cầu đối mặt với nhiều thách thức. Nhiều ý kiến cho rằng dịch bệnh là thách thức nghiêm trọng nhất. Điều cần thiết là nông dân phải học cách làm giảm căng thẳng và đảm bảo an toàn sinh học ở mức cao nhất có thể.
Ngành nuôi tôm toàn cầu đối mặt với nhiều thách thức. Nhiều ý kiến cho rằng dịch bệnh là thách thức nghiêm trọng nhất. Nhiều dịch bệnh xảy ra thường xuyên và ảnh hưởng đáng kể đến tổng năng suất. Các mầm bệnh mới xuất hiện với tần suất đều đặn. Thật không may, do bản chất của nghề nuôi tôm, điều này sẽ tiếp tục xảy ra.
Có hàng trăm loại virus, vi khuẩn và nấm không đặc trưng có mặt trong môi trường sản xuất. Trong điều kiện thích hợp, bất kỳ số lượng nào trong số này có thể trở thành mầm bệnh bắt buộc. Đây là lý do tại sao nông dân bắt buộc phải học cách thực hiện mọi biện pháp có thể để giảm căng thẳng và đảm bảo an toàn sinh học ở mức cao nhất có thể.
“Nhiều nông dân không có đủ năng lực để làm điều này đúng cách sẽ gây rủi ro cho những nông dân khác. Vibrio parahaemolyticus (VP) là mầm bệnh truyền qua nước gây tiêu chảy ở người khi ăn hải sản sống bao gồm cả tôm.”
Nó cũng có thể gây nhiễm trùng máu cấp tính phát triển nhanh chóng từ các vết thương nhỏ gây tử vong trong 24 giờ ngay cả ở những người khỏe mạnh.
Các yếu tố độc lực quan trọng đối với con người là phá vỡ hồng cầu (protein ly giải hồng cầu). Nó phổ biến trong môi trường biển và ngày càng phổ biến khi trái đất nóng lên. Có hơn 150 loài vibrios với các loài mới được phân loại thường xuyên. Trong số này có nhiều chủng (kiểu hình khác nhau với đủ sự di truyền chéo để chúng được coi là cùng một loài).
Hầu hết không gây bệnh mặc dù một số có thể được tìm thấy trong tôm chết và sắp chết. Vibrios rất quan trọng trong quá trình tái chế chitin, điều này giải thích mối quan hệ của chúng với động vật như tôm, có bộ xương ngoài bằng chitin khi tôm lột xác liên tục để phát triển.
Các chủng VP thường được xuất hiện dưới dạng mầm bệnh thứ cấp, có thể tìm thấy ở tôm chết và sắp chết. Vì vậy, mặc dù chúng có thể không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tôm chết, nhưng chúng lây nhiễm cho động vật yếu và vibrios góp phần gây chết. Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, các chủng đã nổi lên như là nguyên nhân chính (tức là chúng là mầm bệnh bắt buộc) gây tỷ lệ chết cao ở tôm nuôi.
Một ví dụ được tìm thấy trong các chủng Vibrio anguillarum gây bệnh cho cá hồi (một số chủng cũng có liên quan đến bệnh nguyên phát ở tôm) trong đó sự hiện diện của plasmid mã hóa cho các gen tạo ra màng ngoài cho phép vật chủ cô lập sắt, một yếu tố tăng trưởng bắt buộc chịu trách nhiệm về độc lực. Nếu plasmid được chữa khỏi, các chủng này sẽ không độc hại.
Các chủng VP liên quan đến tỷ lệ chết cấp tính ở tôm bao gồm plasmid (phạm vi số lượng từ vài đến nhiều) mã hóa cho một cặp độc tố bất thường phá vỡ tính toàn vẹn màng trong ống gan tụy (HP), ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và phát triển của vật nuôi.
Nó cũng làm cho vật nuôi dễ dàng bị nhiễm trùng thứ cấp. Động vật tiếp xúc với mức độ độc tố cao thường bị lờ đờ, chán ăn và đường ruột trống rỗng và gan tụy có biểu hiện nhợt nhạt hoặc trắng.
Bệnh này được báo cáo lần đầu tiên ở Trung Quốc vào năm 2009 và nhanh chóng lan rộng khắp Đông Nam Á. Biểu hiện đầu tiên của cái mà ngày nay được gọi là Bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND) hoặc hội chứng (AHPNS) biểu hiện dưới dạng hội chứng chết sớm (EMS).
Một số lượng lớn động vật đã chết khoảng 1 tháng sau khi thả giống. Ngày nay, nó có thể được tìm thấy ở hầu hết các nước nuôi tôm. Nó lan sang châu Mỹ vào năm 2013 và chuyển sang Nam Mỹ và cả Hoa Kỳ.
Ban đầu, các chủng VP được xem là nguyên nhân duy nhất của bệnh. Sau đó, người ta đã xác định rằng plasmid này đã được tìm thấy trong một số loài vibrios khác và thậm chí trong một số ít không phải vibrios.
Những độc tố này được gọi là PirA và PirB. Chúng có cấu trúc tương tự như độc tố được tạo ra bởi một số vi khuẩn ảnh hưởng đến côn trùng, bao gồm Photorhabdus và Xenorhabdus sp. trong số những loài khác, mặc dù không rõ chúng bắt nguồn từ đâu và làm thế nào chúng xâm nhập trong vibrios biển.
“Trong quá khứ, plasmid này đã được tìm thấy trong một chủng Vibrio campbellii trong một bộ sưu tập nuôi cấy trước khi trường hợp mắc bệnh đầu tiên được báo cáo.”
Có khả năng vibrios chứa độc tố đã xuất hiện được một thời gian (một số báo cáo về các bệnh lý tương tự được quan sát thấy từ nhiều thập kỷ trước) và có thể có điều gì đó đã thay đổi cho phép chúng phát triển.
Có ít nhất ba lý do có thể xảy ra, ngoài những thay đổi trong chính các chủng.
a. Việc nuôi cấy vi khuẩn (probiotics) sai cách trên bờ ao mà không được kiểm soát chất lượng. Vibrios có mặt khắp nơi. Các khu vực nuôi tôm sẽ có vibrios trong trầm tích, nước và thậm chí cả không khí. Các chủng chứa độc tố phát triển nhanh chóng và hỗn hợp nước ao với các chất dinh dưỡng bổ sung như mật đường đã giúp chúng phát triển mạnh.
Chúng phát triển mạnh, dễ dàng phát triển vượt trội so với vi khuẩn được người nông dân thêm vào. Các bào tử Bacillus cần có thời gian để nảy mầm trong thời gian đó vibrios sinh sôi nảy nở.
b. Việc sử dụng quá nhiều chất sát khuẩn Clo. Sử dụng Clo để “tiêu diệt” hệ vi sinh vật sẽ làm suy yếu hệ vi sinh vật, dễ dàng vibrios phát triển nhanh chóng xâm chiếm, bao gồm cả các chủng gây ra AHPNS. Ngoài việc phát triển nhanh chóng, những vibrios này còn có những đặc tính ngăn chặn các vi khuẩn khác phát triển.
c. Bản chất của quá trình bệnh chưa được đánh giá đầy đủ. Bệnh này là một độc tính. Các chất độc chứ không phải là sự hiện diện của các vi khuẩn cụ thể gây ra tổn thương mô. Vi khuẩn không nhất thiết phải có mặt thì mới có độc tố, mặc dù chúng là nguồn tiết độc tố ra môi trường.
Vi khuẩn cơ hội lợi dụng động vật bị căng thẳng suy yếu và gây nhiễm trùng thứ cấp dẫn đến cái chết động vật.
Các nghiên cứu đã xác định có nhiều biến thể của các chủng mang plasmid. Điều này không phải là hiếm. Đó là bản chất của plasmid. Một số chủng mang một bản sao của các gen mã hóa độc tố trong khi những chủng khác có thể mang nhiều hơn. Một số không tạo ra độc tố, và một số tạo ra mức độc tính khác nhau của một trong hai hoặc cả hai chủng.
“Vì vibrios có thể là VBNC (khả thi nhưng không thể nuôi cấy), không tìm thấy vi khuẩn không có nghĩa là vibrios không có mặt. Khi các độc tố có mặt, chúng có thể làm hỏng gan tụy mà không cần có vi khuẩn. “
Có bằng chứng cho thấy nhiều con tôm có thể bị ảnh hưởng, suy yếu và có dấu hiệu của quá trình bệnh thứ phát sau khi tiếp xúc với độc tố ở mức độ thấp. Trong nhiều trại giống, các độc tố có thể có ở mức thấp, đủ lượng để gây bệnh lý, nhưng không đủ cao để gây chết.
Đây là kết quả của những nỗ lực kiểm soát vibrio mà không hiểu rằng tôm bị ảnh hưởng bởi độc tố.
Không phải lúc nào cũng có thể tìm thấy chủng VP gây bệnh (hoặc vibrio khác mang plasmid) bằng các phương pháp truyền thống như PCR, RT-PCR, xét nghiệm dựa trên kháng thể, phân lập trong môi trường, v.v. Bởi vì nó được cô lập trong một số phần của hệ sinh thái không được lấy mẫu hoặc nó hiện diện ở mức thấp.
“Biofilm rất quan trọng đối với nhiều vi khuẩn, bảo vệ chúng và đóng vai trò phát tín hiệu quorum sensing. VP và nhiều vibrios khác (và không phải Vibrios) tạo thành biofilm.”
Không có mối quan hệ tuyệt đối giữa số lượng vi khuẩn có mặt và tải lượng độc tố. Một chủng có thể tạo ra một lượng lớn độc tố nhưng không có số lượng quá cao. Cần thận trọng khi kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn mà các mẫu được làm giàu.
Điều này đòi hỏi phải nuôi cấy các mẫu trong nước nuôi cấy trong 12 đến 18 giờ và sau đó kiểm tra VP có mặt hay không. Cũng tránh sử dụng Clo và bổ sung các lô men vi sinh ủ tại nhà.
Hiện tại không có công cụ thương mại nào có sẵn để xác định xem có độc tố hay không, mặc dù công nghệ này tồn tại và các que thử đã được phát triển và đánh giá. Việc loại bỏ vibrio này là không dễ dàng nên mục tiêu là phải giảm thiểu và cung cấp một môi trường sản xuất khiến vi khuẩn này khó phát triển hơn. Tránh sử dụng môi trường nuôi cấy ngoài trời, cho dù là tảo, artemia hay vi khuẩn probiotic.
“Sử dụng các chế phẩm sinh học thân thiện với môi trường và vi khuẩn đặc hiệu cho VP (mặc dù chúng có thể không thể phân biệt các chủng vô hại với các chủng mang plasmid có gen hoạt động). Phương pháp PCR mặc dù cực kỳ nhạy cảm, nhưng có khả năng phát triển hạn chế “.
Phương pháp giàu hóa nên được sử dụng để xác nhận rằng các quy trình này đã có hiệu quả trong việc loại bỏ vibrios gây bệnh. Loại bỏ khỏi trại giống và bể/ ao ương là điều cần thiết để tránh mức độ thiệt hại thấp đối với HP, có thể dẫn đến tăng độ nhạy cảm với nhiều loại mầm bệnh.
Hạn chế tác động của căng thẳng là thách thức lớn nhất đối với người nuôi tôm. Giảm thiểu căng thẳng cho động vật là rất quan trọng để đảm bảo rằng tính nhạy cảm với mầm bệnh không tăng lên, cho dù đó là từ các mầm bệnh bắt buộc như virus, ví dụ như WSSV và IMNV (có nhiều loại khác) và nấm, ví dụ quan trọng nhất trong số đó là Enterocytozoan hepatopenaei, tác nhân gây bệnh EHP hoặc tác nhân gây bệnh của nhiều mầm bệnh khác.
Dịch bệnh sẽ tiếp tục là một thách thức cho đến khi nông dân hiểu rằng căng thẳng là một thành phần không nên xuất hiện trong mô hình sản xuất bền vững và đảm bảo rằng tất cả các bước được thực hiện để giảm thiểu cả sự hiện diện và tác động của căng thẳng.
“AHPNS dường như đã qua kiểm duyệt theo nghĩa là chúng ta không thấy tỷ lệ chết cao ở giai đoạn đầu, vốn là đặc điểm của căn bệnh này khi nó lần đầu tiên lây lan.”
Tải lượng độc tố có thể ít hơn, nhưng chúng không biến mất. Động vật sẽ phát triển khả năng chịu đựng và cuối cùng thậm chí kháng các độc tố này. Tuy nhiên, việc tăng năng suất vượt quá khả năng chịu đựng của môi trường sản xuất sẽ tiếp tục dẫn đến những thách thức về sức khỏe động vật.
Theo PhD. Stephen G. Newman
Biên dịch: Nguyễn Thị Quyên – Tôm Giống Gia Hóa Bình Minh
TÔM GIỐNG GIA HÓA – CHÌA KHÓA THÀNH CÔNG
Xem thêm:
- Nắng Nóng Gây Thiệt Hại Lớn Cho Người Nuôi Tôm Ở Satkhira
- Liệu Artemia Có Phải Là Thành Phần Chính Góp Phần Vào Việc Cải Thiện Tỷ Lệ Sống Của Ấu Trùng Tôm Càng Xanh Macrobrachium rosenbergii Hay Không?
- Cập Nhật Về EHP Và Các Mối Đe Dọa Từ Dịch Bệnh